Turizm Talebi

Ekonomide talep, tüketicinin bir mal veya hizmeti satın alma arzusu ve yeteneğidir. Ekonomik büyüme ve genişlemeyi sağlayan temel güçtür. Talep olmadan hiçbir işletme bir şey üretme zahmetine girmez.

Talep, müşterinin herhangi bir zamanda ve mümkün olan her fiyattan satın almaya istekli olduğu ve satın alabileceği bir malın miktarını ifade eder. Yukarıdaki tanım, talebin temel bileşenlerini vurgulamaktadır: (i) Malın miktarı (ii) Satın alma isteği (iii) Malın fiyatı (iv) Zaman aralığı. Bir mala yönelik talep, bireye (Bireysel Talep) veya tüm piyasaya (Piyasa Talebi) göre ifade edilebilir.

Bir tüketicinin belirli bir zaman dilimi boyunca olası her fiyattan satın almaya istekli ve muktedir olduğu bir mal veya hizmet miktarı Bireysel Talep olarak adlandırılır. Ancak, tüm tüketicilerin belirli bir zaman dilimi içerisinde olası her fiyattan satın almaya istekli ve muktedir olduğu mal veya hizmet miktarı Piyasa Talebi olarak adlandırılır.

Talep Fonksiyonu
Belirli bir maldan talep edilen miktar ile bunu etkileyen faktörler arasındaki ilişki Talep Fonksiyonu ile ifade edilir.

Şu şekilde ifade edilir:

Dx = f (Px, Pr, Y, T, F)

• Dx= x Emtiası için Talep,
• Px= Verilen x Emtia’nın fiyatı,
• Pr = İlgili Malların Fiyatları,
• Y = Tüketicinin Geliri,
• T = Zevkler ve Tercihler ve
• F = Gelecekte Fiyatta Değişim Beklentisi.

Ceteris paribus, bir kavramı belirleyen çok sayıda değişken varsa, bunlardan sadece bir tanesinin değişmelerini inceleyip, diğerlerinin analizimiz boyunca sabit kalacağını gösteren varsayımdır. Bu şekilde, talep, fiyatla miktar arasındaki ilişkiye indirgenmiş olmaktadır. Bu analiz çerçevesinde tüketicinin çeşitli fiyat düzeylerinde, herhangi bir mal veya hizmete yönelik talep miktarı değişikliklerini görmek mümkün olacaktır.

Ceteris paribus varsayımı, tamamen değerlendirme kolaylığı sağlamaktadır. Diğer bir ifadeyle fiyatın değişken olarak ön plana çıkarılması, fiyat dışındaki unsurların önemsiz olduğu  anlamına gelmemektedir.

Temel talep yasasına göre bir mal veya hizmetin  fiyatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Buna göre, söz gelimi mal veya hizmetin fiyatı artıyorsa genellikle beklenen durum bu mal veya hizmetin talep miktarının azalmasıdır.

 Talep, diğer değişkenler sabitken (ceteris paribus)  belirli bir zaman diliminde piyasada tüketicilerin değişik fiyat düzeylerinde satın almaya istekli ve muktedir oldukları mal ve hizmet miktarını gösterir.

Ceteris paribus, bir kavramı belirleyen çok sayıda değişken varsa, bunlardan sadece bir tanesinin değişmelerini inceleyip, diğerlerinin analizimiz boyunca sabit kalacağını gösteren varsayımdır. Bu şekilde, talep, fiyatla miktar arasındaki ilişkiye indirgenmiş olmaktadır. Bu analiz çerçevesinde tüketicinin çeşitli fiyat düzeylerinde, herhangi bir mal veya hizmete yönelik talep miktarı değişikliklerini görmek mümkün olacaktır.

Temel talep yasasına göre bir mal veya hizmetin  fiyatı ile talep edilen miktarı arasında ters yönlü bir ilişki vardır. Buna göre, söz gelimi mal veya hizmetin fiyatı artıyorsa genellikle beklenen durum bu mal veya hizmetin talep miktarının azalmasıdır.

§Gelir etkisi: Diğer malların fiyatları değişmezken, bir malın fiyatının artması ya da azalması , gelirimizin satın alma gücünü değiştirecektir. Bu da bütün mallardan, dolayısıyla fiyatı değişen maldan almak istediğimiz miktarı değiştirir. Buna gelir etkisi denir.

§İkame etkisi: Diğer malların fiyatları değişmezken, bir malın fiyatının artması, bu malı diğer mallara göre pahalı hale getirir. Başka bir deyişle fiyatları değişmediği halde diğer mallar ucuzlamış gibi olur. Bu nedenle talebimizi bu mallara kaydırır, fiyatı artan malın talebini azaltırız. Buna da ikame etkisi denir.

Eğri üzerindeki hareketle, eğrinin tümden sağa-sola hareketi arasında ayırım yapmak gerekir. Eğri üzerindeki hareket fiyatın değişmesinin sonucudur; eğrinin sağa-sola hareketi ise fiyat dışı etkenlerden kaynaklanır.

Turizm talebi, talep düzeyini belirleyen faktörleri, talebin mekânsal özelliklerini, farklı talep türlerini ve bu tür taleplerde bulunma nedenlerini kapsayan geniş bir terimdir. Cooper (2004:76) talebi, “insanların belirli bir zaman aralığında, olası fiyatlar kümesindeki her bir belirli fiyattan satın almaya istekli oldukları ve satın alabilecekleri herhangi bir ürün veya hizmet miktarının çizelgesi” olarak tanımlamaktadır. Turizm talebini “turist” olarak adlandırılan bireyler yaratır. Bu, “turizm destinasyonu” adı verilen belirli bir yerde gerçekleşir. Talebin ölçeği ve büyüklüğü zamana ve bazen de mevsimlere göre farklılık gösterir. Turizm hizmetlerine yönelik zaman talebi ya ilerler ya da değişir.

Buhalis (2004) gerçek, bastırılmış ve gizli talep olmak üzere üç ana talep türü tanımlamaktadır. Etkili talep olarak da adlandırılan gerçek talep, fiilen turizm sürecine dahil olan turistlerden gelmektedir. İkinci talep türü ise, genellikle kendi kontrolleri dışındaki koşullar nedeniyle seyahat edemeyen iki kategorideki insan tarafından yaratılan bastırılmış taleptir. Birinci grup, turizm sürecine dahil olmak isteyen ancak şu ya da bu nedenle olamayan nüfus kesimlerini içerir. Daha sonraki bir tarihte katılabilecekleri için, durumları potansiyel talebi temsil etmek olarak adlandırılır. Ertelenmiş talep, arz ortamındaki sorunlar nedeniyle seyahatin ertelendiği, bastırılmış talebin ikinci alt kategorisini tanımlar.

Potansiyel ve ertelenmiş taleplerin ölçülmesi zordur ve bu nedenle nadiren dikkate alınırlar. Üçüncü tür ise gizli taleptir. Belirli bir yerdeki talebin mekânsal ve zamansal ifadesiyle ilgilidir, örneğin belirli bir destinasyondaki turistik konaklama ya da turistik hizmet talebi gibi.

Ülkeler açısından turizm talebi “iç turizm talebi” ve “dış turizm talebi” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

1. İç turizm talebi, kişilerin  kendi ülkelerinde gerçekleştirdikleri turizm amaçlı seyahat ve bu seyahatlerle bağlantılı faaliyetleri içerir.

2. Dış turizm talebi, kişilerin kendi ülkeleri dışına yaptıkları turistik seyahatler ve gerçekleştirdikleri turizm amaçlı faaliyetleri kapsar.

Talep tanımında yer alan fiyat, diğer mal veya hizmetlerin fiyatı, gelir, tüketici zevk ve tercihlerindeki değişiklikler talebin değişimine neden olan faktörlerdir. Bu faktörler, turizm talep eğrisini  değiştirme gücüne sahiptir. Ancak, turizmin kendine has özelliklerinden dolayı ekonomi dışı faktörlerin  de hesaba katılması gerçekçi analizlerin yapılabilmesi açısından zorunludur. Bu faktörleri, şu şekilde özetlemek mümkündür: 

• §Boş zaman (B)
• § Uzaklık (D)
• § Psikolojik faktörler (B)
• § Demografik özellikler (B)
• § Ulaşım ve iletişim teknolojisindeki değişiklikler (Ç)
• § Beklenmeyen siyasal ve doğal değişimler (Ç)
• § Genel fiyat düzeyi ve karşılaştırmalı fiyatlara ait değişiklikler (Ç)
• § Döviz kurlarındaki değişiklikler (Ç)
• §Vergi politikalarındaki değişiklikler (Ç)
• § Seyahat kolaylıklarının sağlanması veya sınırlamalar getirilmesi (Ç)
• § Turistik ürün kalitesine ait düşüncelerdeki değişiklikler (B)
• § Kişi başına düşen gelir düzeyi ve gelirin dağılımına yönelik değişiklikler (Ç)
• § Turizme ait sezonluk özellikler  (D)
• § Reklam ve tanıtım (D)
• § Merak  (B)
• § Güvenlik algısı (B- D)
• §Gidilecek yerlerin çekiciliği ve arz özellikleri (D)
• § Sağlık ve güvenlik koşullarındaki değişiklikler  (D)
• § Moda ve prestij (kitle etkisi) (B)
• §Rekabetçi fiyat (D)

Talep Türleri

Çeşitli turizm talebi türleri aşağıdaki şekilde daha iyi anlaşılabilir:

1) Aktif talep: Turizmden fiilen yararlanan toplam kişi sayısını ifade eder. belirli bir yerde / pazarda mevcut zamanda farklı turizm ürünleri.
2) Potansiyel talep: Şu anda herhangi bir turizm ürününü kullanmayan ancak yakın gelecekte belirli bir yerde/pazarda herhangi bir turu kullanabilecek veya tura katılabilecek toplam kişi sayısını ifade eder.
3) Ertelenmiş talep: Herhangi bir tura katılma potansiyeline sahip olan ancak bazı nedenlerden dolayı planlarını erteleyen tüm bireyleri ifade eder. Bu nedenler boş zaman eksikliği, sağlık sorunu veya herhangi bir ailevi sorun vb. olabilir.
4) Bastırılmış talep: Turlara katılabilecek olan ancak motivasyon ve yeterli bilgi eksikliği nedeniyle herhangi bir turizm ürününü kullanmayan tüm insanları ifade eder. Bu talep, çeşitli motivasyon çabalarıyla aktif talebe dönüştürülebilir.
5) Gelecekteki talep: Yakın gelecekte/gelecek günlerde farklı turizm ürünlerine olan ihtiyacı ifade eder. İnsanların yaşam tarzlarındaki değişikliklere bağlı olarak artabilir veya azalabilir.
6) Yaratıcı talep: Birçok yaratıcı yönü olan yeni turizm ürünü türlerine olan ihtiyacı ifade eder. Yeni turizm trendlerini ve yeni turizm destinasyonlarının keşfedilmesini ve geliştirilmesini içerebilir.

Turizm talebi aşağıda sıralanan çeşitli özellikler gösterir:

• Turizm talebi, çeşitli turizm ürünlerinin gereksinimlerine bağlıdır belirli bir pazarda.
• Turizm talebi, turizm ürünlerinin arzına bağlıdır.
• Turizm talebi, küresel kapanmalar ve dünya genelindeki ülkelerin idari başarısızlıkları gibi belirli durumlar dışında genellikle süreklidir.
• Turizm talebi farklı pazarlarda değişkenlik gösterir.
• Turizm talebi esnektir.
• Turizm talebi farklı iç ve dış faktörlere karşı duyarlıdır.
• Turizm talebi çok sayıda bağımlı ve bağımsız değişkene bağlı olarak değişkenlik gösterir.
• Turizm talebi sosyo-kültürel gibi çok sayıda faktöre bağlıdır, psikolojik, coğrafi, iklimsel, mevsimsel, siyasi ve uluslararası faktörler.

Turizmde Piyasa Talep Eğrisi

Bireysel talep eğrisi tek tüketiciye ait talep eğrisidir. Piyasa talep eğrisi ise  bireysel talep eğrilerinin (yatay) toplamından oluşur. Piyasa talep eğrisi, turistik ürün arz edenlere talep cephesi hakkında önemli ipuçları verir. Örneğin,  konaklama birimleri veya seyahat acenteleri tarafından, eğer piyasa talep eğrisine ait özellikler biliniyorsa, uygun ürün bileşimini sağlayarak  fiyat önermek sorun olmayacaktır.

Bireysel talep eğrisi tek tüketiciye ait talep eğrisidir. Piyasa talep eğrisi ise  bireysel talep eğrilerinin (yatay) toplamından oluşur. Piyasa talep eğrisi, turistik ürün arz edenlere talep cephesi hakkında önemli ipuçları verir. Örneğin,  konaklama birimleri veya seyahat acenteleri tarafından, eğer piyasa talep eğrisine ait özellikler biliniyorsa, uygun ürün bileşimini sağlayarak  fiyat önermek sorun olmayacaktır.

Turistik Talebin Fiyat Esnekliği

•Fiyat değişmelerinin talebi hangi yönde değiştirdiğini biliyoruz. Ancak bu değişmenin şiddeti nedir?

•Talep miktarının fiyattaki değişmeler karşısındaki duyarlılığı talep esnekliği terimi ile ifade edilmektedir. Teknik olarak,

Talep esneklik değerleri hesaplandığında sonuç negatif çıkar. Ancak, fiyat ve miktar değişim değerleri mutlak değer olarak alındığından sonuç değerinde eksi işareti genellikle kullanılmaz.

E=0; E<1; E=1; E>1; E=sonsuz

Talep esnekliğini belirleyen faktörler:

1. Malın zorunlu bir mal olup olması (zorunlu mal, lüks mal ayrımı)

2. Mal için yapılan harcama tutarının aile bütçesindeki yeri

3. O mal yerine kullanabileceğimiz diğer malların varlığı; rakip/ikame mallar

4. Turizm talebi için söz konusu olmamakla birlikte zaman uzunluğunu esnekliği belirleyen bir faktör olarak düşünmek gerekir. Talep esnekliği, kısa dönemde düşük, uzun dönemde yüksek bir değer alır.

Turistik Talebin Gelir Esnekliği

 Esneklik katsayısı gelir değişkeninden hareket edilerek de hesaplanabilir. Turistik mal veya hizmet ihtiyacı olan tüketicinin nominal (parasal) gelirindeki oransal bir değişme ile, gelir değişmesinin bir sonucu olarak  satın alınmak istenen turistik mal veya hizmet miktarında ortaya çıkan oransal değişme arasındaki ilişkiye turistik talebin gelir esnekliği denir.

Gelir esnekliğini belirleyen faktörler

• – Gelir dilimi: tüketicilerin içinde bulunduğu gelir dilimine bağlı olarak esneklik farklılaşır
• – Malın özelliği: temel mallar, lüks mallar, düşük mallar
• -Zaman faktörü: gelir artışına hemen, gelir azalmasına gecikmeli olarak uyum sağlanır.

Gelir esnekliği türleri: Talebin gelir esnekliği çeşitli değerler alabilir: eksi, sıfır, artı ancak 1’den küçük, 1’e eşit, 1’den büyük. Gelir esneklik katsayısı artı işaretli ise söz konusu mal veya hizmet normal, eksi işaretli ise düşük mal olarak adlandırılır. Reel gelir arttığında tüketicilerin daha fazla miktarda tüketmek isteyecekleri mallara normal mal; reel gelir arttığında tüketicilerin daha az tüketme eğilimine girdiği mallara ise düşük mal denir. Talebin gelir esnekliği sıfır ise gelirle talep arasında bir ilişki yok demektir. Normal mallar içinde talebin gelir esnekliğinin 1’den büyük olduğu mallar lüks mallar olarak adlandırılmaktadır.  

Turistik Talebin Çapraz Esnekliği

•Bir mal veya hizmetin fiyatındaki değişikliğin bir başka mal veya hizmetin talep miktarlarını nasıl etkilediğini  belirlemek üzere kullanılan esneklik hesaplamasına çapraz esneklik hesabı ve bulunan değere çapraz esneklik katsayısı denir.

•Turizmde  ürün,  birbirinden farklı özellikler taşıyan ve aynı zamanda hem  birbirinin tamamlayıcısı hem de ikamesi/rakibi olarak kabul edilen her türlü mal ve hizmetten oluşur. Örneğin, ulaşım hizmetleri konaklama hizmetlerinin tamamlayıcısıdır.

•Birbiri yerine kullanılabilen mal veya hizmetler arasında ikame/rakiplik ilişkisi vardır. Örneğin karayoluyla verilen ulaşım hizmeti havayoluyla ulaşım hizmetlerinin rakibidir. Rakip mallardan/hizmetlerden birinin fiyatı düşünce diğerinin talep miktarının azalması beklenir. Örneğin hava yoluyla ulaşım fiyatlarının düşmesi  kara yoluyla ulaşıma ilgiyi azaltabilir. Rakip mal/hizmetler için hesaplanacak çapraz esneklik katsayısı değerinin işareti artıdır.

Mevsimsellik

Turizm sektöründe mevsimsellik kavramı “turist sayısı, turist harcamaları, turist gecelemeleri, ulaştırma ve trafikteki yoğunluk gibi unsurlarda yılın belirli dönemlerinde görülen artış ve azalmalar (ya da bu unsurlardaki geçici dengesizlikler)” olarak tanımlanabilmektedir.