Ahmed Cevdet Paşa 1822 yılında Osmanlı Bulgaristan’ının Lofça şehrinde doğmuştur. Devlete ve dine askeri, idari ve dini görevliler olarak hizmet etmiş olan Yularkıranoğlu ailesinden gelmektedir. Dedesi Hacı Ali Efendi’nin arzusu Ahmed’in dinî, ilmiye sınıfında kariyer yapmasıydı. Asıl adı Ahmed’dir; “Cevdet”* adı kendisine 1843 yılında hocası Süleyman Fehim Efendi tarafından verilmiştir.
(ﺟﻮﺩﺕ) i. (Ar. cevdet) İyilik, hoşluk, tâzelik, kusursuz olma, ciyâdet: İdrâki olanlara ayandır / Fikrindeki cevdet ü selâmet (Muallim Nâci).
Ahmed Cevdet eğitimine çok erken yaşlarda başlamıştır. O dönemde Lofça müftüsü olan Hafız Ömer Efendi’den Arapça gramer öğrenimi ile başlayan Ahmed, gösterdiği hızlı ilerleme ile kısa sürede İslami ilimlerle tanışmıştır. 1836 yılında, Ahmed Cevdet’in yaşlarında bir oğlu olan Lofça kadı vekili Hacı Eşref Efendi’nin yanında okumaya başlamıştır. Her ikisinin de adı Ahmed olan bu iki çocuk daha sonra Ahmet Cevdet Paşa ve Ahmed Midhat Paşa (genellikle Mithat Paşa olarak bilinmektedir) olarak ünlenmiştir. O zamana kadar, ilköğrenimi geleneksel Müslüman Osmanlı modelini takip etmiş, yerel ulema ile gayri resmi çalışma yoluyla edinilmişti.
1839’da Lofça’da ilkokulu bitiren Ahmed’in eğitimi daha ileri bir aşamaya geçmiştir. İstanbul’a taşınarak ilahiyat, matematik, jeoloji ve astronomi öğrenimi görmüştür. Çeşitli medreselerde Arap edebiyatını öğrenmiş ve ilmiye sınıfında görev almasını sağlayan icazet diplomasını almıştır. Ahmed ayrıca Mehmed Murad Efendi (ölümü 1848) ve Süleyman Fehim Efendi’den Farsça öğrenmiş, Orfi Şirazi ve Şevket’in (ölümü 1695/6) divanlarını okumuştur. Ahmed’e 1844 yılında Mevlana’nın Mesnevi’sini öğretme izni verilmiştir. Hocası Süleyman Fehim Efendi’nin 1845’te vefatının ardından Ahmed, Saib Tebrizi’nin Farsça divanına Türkçe bir şerh yazmıştır.
Ahmed ayrıca Hendesehâne-i Askeriye’de matematik bilimleri okumuştur. Buna ek olarak, kaynakların eleştirel değerlendirmesi yoluyla insan deneyiminin incelenmesi anlamına gelen tarih bilimine ilgi duydu. Hatta 30 yaşından önce bu ilgisini İslam, Fransız ve uluslararası hukuk çalışmalarıyla tamamlamıştır.
Mecelle
Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (Osmanlıca: مجلۀ احكام عدلیە) veya kısaca Mecelle, 1868-1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir komisyon tarafından derlenen İslami özel hukuk (medeni hukuk) kuralları kodeksidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son yarım yüzyılında şer’i mahkemelerde hukuki dayanak olarak kullanılmıştır. Bir giriş 16 bölümden oluşur ve 1851 madde içerir.
Mecelle, kendi çağında 13 yüzyıllık İslami fıkıh geleneği üzerinde inşa edildiği halde, maddeler halinde düzenlenmiş analitik ve pozitif bir hukuk sistemi oluşturma çabasıdır. Doğu Roma İmparatoru I. Justinianus tarafından 6. yüzyılda Konstantinopolis‘te hazırlatılan ilk medeni kanun (code civil) derlemesinden sonraki ilk örnek olması özelliğiyle İstanbul’u özel bir konuma kavuşturur. Batı ülkelerinin medeni kanun (code civil) geleneği, Justinianus’un 6. yüzyılda hazırlattığı ilk medeni kanun düzenlemesine dayanır. Mecelle, Tanzimat Fermanı ile açılan dönemin en önemli kanunu ve Osmanlı modernleşmesinin en önemli anıtlarından biridir. Arapça “çok büyük boy kitap” anlamına gelen mecelle, Fransızca “1) büyük kitap, 2) hukuk ilkeleri derlemesi” anlamına gelen ‘codex’ sözcüğünün çevirisi olarak kullanılmıştır.
Bölümleri şunlardır:
- Mukaddime ve Kava id–i Fıkhiyye
- Kitâbu’l–Büyûʿ Alım–Satım Kitabı
- Kitâbu’l–İcârât Kiralar Kitabı
- Kitâbu’l–Kefâle Kefalet Kitabı
- Kitâbu’l–Havâle Havale Kitabı
- Kitâbu’r–Rehn Rehin Kitabı
- Kitâbu’l–Emânât Emanetler Kitabı
- Kitâbu’l–Hibe Bağışlama Kitabı
- Kitâbu’l– Gasb Ve’l–İtlâf Gasp ve Yok Etme Kitabı
- Kitâbu’l Hacr Ve’l–İkrâh Ve’ş–Şufʿa Kısıtlılık, Zorlama ve Önalım Kitabı
- Kitâbu’ş–Şirket Ortaklık Kitabı
- Kitâbu’l–Vekâle Vekâlet Kitabı
- Kitâbu’s–Sulh Ve’l–İbrâ Sulh ve İbra Kitabı
- Kitâbu’l– İkrâr İkrar Kitabı
- Kitâbu’d–Daʿvâ Dava Kitabı
- Kitabu’l–Beyyinât Ve’t–Tahlîf Deliller ve Yemin Kitabı
- Kitâbu’l–Kazâ Yargılama Kitabı
Târîh-i Cevdet
Tarih-i Cevdet (Osmanlıca: تاریخ جودت), Osmanlı devlet adamı Ahmet Cevdet Paşa tarafından yazılan, ilk ciltleri 1854 yılında, tamamı ise 1884 yılında basılan 12 ciltlik Osmanlı tarih kitabıdır. Eser, Osmanlı İmparatorluğu’nun 1774-1825 yılları arasındaki tarihini anlatmaktadır. Son dönem Osmanlı metinlerinin en önemli örneklerinden biri olarak kabul edilir.
30 yıllık bir çalışmanın ürünü olan Tarih-i Cevdet, Encümen-i Daniş’in bir Osmanlı tarihi yazmaya karar vermesinin ardından kaleme alınmıştır. Encümen-i Daniş’in fahri üyesi olan Osmanlı tarihçisi Joseph von Hammer, 1827-1832 yılları arasında 10 ciltlik “Osmanlı İmparatorluğu Tarihi “ni yayımlamış; bu eserinde imparatorluğun kuruluşundan 1774 yılına kadar olan tarihini anlatmıştır. Ahmet Cevdet Paşa’ya 1774’ten 1825’e kadar olan dönemi anlatma görevi verilmiştir.
Eserde olaylar sebep ve etkileriyle açıklanır ve bunlardan ders çıkarmaya yönelik bir üslûpla verilir. Hadiselerin oluşumu ve etkileri gerçeğe uygun biçimde ele alınmıştır. Anlatımda pragmatik bir tarih yazımı görüşünün temsil edildiğini söylemek mümkündür. Bununla beraber olayların kesintisiz anlatımı muhtemelen yazım tekniği açısından birtakım sıkıntılara yol açmıştır. Zira daha sonraları vak‘anüvislerin kronolojik tasnif tarzı benimsenmiş, böylece hicrî senelere bölünmüş bir anlatım şekline geçilmiştir. Bu özelliği bakımından eser önceki vak‘anüvis tarihlerinden pek ayrılmaz. Ancak eleştirel bakış ve olayların ele alınan zaman dilimleri içinde bir bütün halinde işlenmesiyle onlardan ayrılır. Eserde kurumların çöküş sebepleri derinlemesine irdelenir. Bundan ötürü imparatorluğun tarihi neredeyse müesseseler tarihi bağlamında ele alınır ve toplumu Batılılaşmaya götüren gelişmeler üzerinde durulur. Pek çok kavram, deyim ve konu bağımsız olarak işlenmiştir. Bunlar birer çerçeve yazı niteliğini ve monografi özelliğini taşır. İstitrat şeklinde bütün ciltlere serpiştirilen bu ayrıntılar gerçek bir araştırma ürünüdür.
TDV İslam Ansiklopedisi
Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa
Tanzimat devrinin önde gelen şahsiyetlerinden olan Ahmet Cevdet Paşa kitapta; Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e (s.a.v.) kadar gelip geçen peygamberlerin kıssalarından, İslâm dininin ortaya çıkışı, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatı, Dört Halife Devri, Emevi halifeleri, Abbasi halifeleri ve diğer Türk-İslam devletleri ile Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan 1439 yılına kadarki döneminden ayrıntıyla bahseder.
Tezâkir-i Cevdet
Devrinin siyasi, içtimai, ahlaki yönleri hakkındaki görüşlerine yer vermiştir. Kitaba ulaşmak için tıklayınız.
(ﺗﺬﺍﻛﺮ) i. (Ar. teẕkire’nin çoğul şekli teẕākir) Tezkereler.
ѻ Tezâkir-i şuarâ: Şâirlerin hal tercümelerinin ve eserlerinden örneklerin toplandığı eserler, şuarâ tezkereleri.
Divançe-i Cevdet:
Gençliğinde yazdığı şiirleri, Sultan II. Abdülhamid’in emriyle bu kitapta toplamıştır.
Kavaid-i Osmaniye
Keçecizade Fuad Paşa’yla birlikte yazdığı dil bilgisi kitabıdır. Türk dilinin Türkçe yazılmış ilk gramer kitabı kabul edilir. 50 yıl boyunca okullarda ders kitabı olarak okutulmuş, Almancaya(1855) Arapçaya (1866) Bulgarcaya ve Hırvatçaya tercüme edilmiş bir eserdir.
Ayrıca Belagat-ı Osmaniye – Kavaid-i Türkiye, Takvim-ül Edvar-Miyar-ı Sedad, Adab-ı Sedat fi-İlm-il-Adab, Hülasatül Beyan fi-Te’lifi’l -Kur’an, Asar-ı Ahd-i Hamidi, Hilye-i Seadet, Ma’lumat-ı Nafia adlı eserleri çeşitli mevzulardan bahsetmektedir.
The Lectures 