Rumî Takvim- Osmanlı’da Kayıp Zamanın İzinde

Jülyen takvimine dayalı özel bir takvim olan Rumi takvim (lit. “Roma takvimi”), Tanzimat’tan (1839) sonra Osmanlı İmparatorluğu ve halefi Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1926 yılına kadar resmi olarak kullanılmıştır. Yurttaşlık işleri için benimsenmiştir ve her güneş gününe bir tarih atayan güneş tabanlı bir takvimdir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, her bir ay evresi döngüsünde günlerin numaralandırıldığı dini İslami takvim kullanılmaktaydı. Ayın uzunluğu tropikal yılın uzunluğunun eşit bir kesri olmadığından, tamamen aydan oluşan bir takvim hızla mevsim değişikliklerinden sapmaktadır. 1677’de Sultan IV. Mehmed’in baş hazinedarı Hasan Paşa, mali kayıtların ay takvimi ile güneş takvimi olan Jülyen takvimi arasındaki farktan kaynaklanan her 33 yılda bir yıl (kaçış yılı) düşülerek düzeltilmesini teklif etmiştir. Mali yıl ve ay takvimindeki yılların bir birbiriyle örtüşmemesi problemini çözmek için farklı zamanlarda tekrar buna benzer tekliflerin gündeme getirildiği görülmektedir.

Sultan I. Mahmud döneminde, 1740 (Hicri 1152) yılında, Hazinedar Atıf Efendi’nin önerisi üzerine Muharrem ayı yerine vergi ödemeleri ve devlet memurlarıyla yapılan işlemler için Mart ayı mali yılın ilk ayı olarak kabul edilmiştir. Sultan I. Abdülhamid döneminde Defterdar Moralı Osman Efendi tarafından önerilen mali takvim uygulamalarının kapsamı, Hicri ve Rumi takvim arasındaki zaman farkından kaynaklanan maliyet fazlalığını önlemek amacıyla 1794 yılında devlet harcama ve ödemelerine kadar genişletilmiştir.

MS 1677’den itibaren sadece mali konularda kullanılan Jülyen takvimi, Sultan I. Abdülmecid’in tahta çıkışından kısa bir süre sonra Tanzimat reformları çerçevesinde MS 13 Mart 1840’ta (Hicri 1 Mart 1256) tüm medeni konularda resmi takvim olarak kabul edilmiş ve “Rumi takvim” (Roma takvimi anlamında) olarak adlandırılmıştır. Yılların sayılması, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicret ettiği MS 622 yılı ile başlamaktadır, bu aynı zamanda İslami takvimin de milat kabul ettiği olaydır. Jülyen takviminin ayları ve günleri kullanılmıştır ve yıl Mart ayında başlayacak şekilde kabul edilmiştir. Mart ayı gerçekte özellikle Protestan ülkeler başta olmak üzere bir çok ülkede de uzun süre yılbaşı olarak kabul edilmekteydi. Örneğin 1752 yılı, İngiltere ve Galler’de medeni ya da yasal yılın 1 Ocak’ta başladığı ilk yıl olmuştur.

Kolay dönüşüm sağlamak amacıyla Rumi takvim ile Miladi takvim arasındaki on üç günlük fark Şubat 1917’de ortadan kaldırılmıştır. Jülyen takvimi Hicri 16 Şubat 1332’de terk edilmiş, ancak 584 yıllık takvimler arası fark değişmemişti. Böylece, Hicri 16 Şubat 1332 (Miladi 1917 Şubat) aniden Hicri 1 Mart 1333 (Miladi 1 Mart 1917) oldu ve Hicri 1333 (Miladi 1917) yılı, 1 Mart’tan 31 Aralık’a kadar sadece on aydan oluşan bir yıl haline getirilmiş oldu. Hicri 1 Ocak 1334 böylece 1 Ocak 1918 olarak kabul edilmiştir.

Aylar

Ay	mALİ YIL	TÜRKÇE	GÜN SAYISI
1	11	Kânûn-ı Sânî	31
2	12	Şubat	28 or 29
3	1	Mart	31
4	2	Nisan	30
5	3	Mayıs	31
6	4	Haziran	30
7	5	Temmuz	31
8	6	Ağustos	31
9	7	Eylül	30
10	8	Teşrin-i Evvel	31
11	9	Teşrin-i Sânî	30
12	10	Kânûn-ı Evvel	31

Kânûn-ı Evvel (Birinci Kanun): Resmi olarak 10 Ocak 1945 tarihinde kabul edilen 4696 sayılı kanunla adı Aralık olarak değiştirilmiştir.

Kânûn-ı Sânî (İkinci Kanun): Resmi olarak 10 Ocak 1945 tarihinde kabul edilen 4696 sayılı kanunla adı Ocak olarak değiştirilmiştir.

Teşrin-i Evvel (Birinci Teşrin): Teşrin Akadça kökenli olup İbranicede 7. ay demektir. Resmi olarak 10 Ocak 1945 tarihinde kabul edilen 4696 sayılı kanunla adı Ekim olarak değiştirilmiştir.

Teşrin-i Sânî (İkinci Teşrin): Resmi olarak 10 Ocak 1945 tarihinde kabul edilen 4696 sayılı kanunla adı Kasım olarak değiştirilmiştir.

Rumi takvim, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasına kadar ve daha sonra kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında da kullanılmaya devam etmiştir. Atatürk reformlarının bir parçası olarak 26 Aralık 1341 (M.S. 1925) tarihinde çıkarılan bir kanunla terk edilmiş ve yerini Miladi takvime bırakmıştır.