İtalyanca, Fransızca, Portekizce, İspanyolca, Romence, Katalanca, Romanşça ve diğer Roman dilleri Latincenin doğrudan torunlarıdır. Bu yazıda İtalya, Fransa, Portekiz ve İspanya’da en popüler olan soyadları ve bunların etimolojik kökenlerine yer verilmiştir. Diğer dillerde böyle bir çalışma yapılmamasının nedeni uluslararası toplumca tanınan ülkelerin resmi dilleri olmaması ve dolayısıyla istatistiklere ulaşmanın kolay olmamasıdır. Romence’nin ayrılmasının sebebi ise Romanya’nın diğer sayılan ülkelerden coğrafi olarak komşu olmaması ve zaman içinde soyadı alma konusunda diğerlerinden farklılaşmasıdır.
İspanya
İspanyol isimleri, İspanya’da bir kişiyi tanımlamanın geleneksel yolu ve resmi kayıt yöntemidir. Verilen bir ad (basit veya bileşik) ve iki soyadından (her ebeveynin ilk soyadı) oluşurlar. Geleneksel olarak, ilk soyadı babanın ilk soyadı, ikincisi ise annenin ilk soyadıdır. 1999’dan bu yana, bir ailedeki soyadlarının sırasına ilk çocuk kaydedilirken karar verilmektedir, ancak geleneksel sıra neredeyse genel olarak seçilmektedir ( %99,53).
Günümüzde İspanya’da insanlar tek veya bileşik bir ön ad (İspanyolca’da nombre) ve iki soyadı (İspanyolca’da apellidos) taşımaktadır. Bileşik isim iki (veya daha fazla) tek isimden oluşur; örneğin Juan Pablo birinci ve ikinci ön isim olarak değil, tek bir bileşik ön isim olarak kabul edilir.
İki soyadı ebeveyn ailelerinin her birini ifade eder. Geleneksel olarak, bir kişinin ilk soyadı babasının ilk soyadı (apellido paterno), ikinci soyadı ise annesinin ilk soyadıdır (apellido materno). Örneğin, Eduardo Fernández Garrido adında bir erkek María Dolores Martínez Ruiz adında bir kadınla evlenirse (kadınların evlilikle isimlerini değiştirmediklerini unutmayınız) ve José adında bir çocukları olursa, birkaç yasal seçenek vardır, ancak çocukları genellikle José Fernández Martínez olarak bilinir.
José Antonio Gómez Iglesias isimli bir kişiye normalde bay Iglesias yerine bay Gómez ya da bay Gómez Iglesias şeklinde hitap edilir, çünkü Gómez onun ilk soyadıdır. Ayrıca, Bay Gómez’e gayri resmi olarak şu şekilde hitap edilebilir
- José Antonio
- José
- Pepe (José’nin takma adı)
- Antonio
- Toño (Antonio’nun takma adı)
- Joselito, Josito, Joselillo, Josico veya Joselín (José’nin küçültülmüş hali)
- Antoñito, Toñín, Toñito, Ñoño veya Nono (Antonio’nun küçültmeleri)
- Josean (apokopasyon).
Ebeveynler, çocuklarının yasal kimliğini belirlemek için Registro Civil’e (Sivil Sicil) kaydedilmesi gereken çocuklarına verilen adı seçerler. Birkaç kısıtlama ile ebeveynler artık herhangi bir isim seçebilmektedir; yaygın isim kaynakları ebeveynlerin zevki, bir akrabayı onurlandırmak, Genel Roma Takvimi adları (nominal kayıt) ve geleneksel İspanyol isimleridir. Franco diktatörlüğü altındaki İspanya’da kültürel ad verme gelenekleri yasal olarak sadece Hristiyan (İsa, Meryem, azizler) ve tipik İspanyol adlarıyla (Álvaro, Jimena, vb.) sınırlandırılmıştır. Bileşik bir ön adın ilk kısmı genellikle çocuğun cinsiyetini yansıtsa da, ikinci kişisel adın buna ihtiyacı yoktur (örneğin José María Aznar).
1. Garcia – Baskça kökenli olduğu iddia edilse de farklı etimolojik kökenleri olduğu da öne sürülmektedir. Baskça “genç” anlamına gelen Gaztea kelimesinden geldiği en güçlü iddiadır.
2. Fernandez- Fernando’nun oğlu. Orijinal anlamı “maceracı, cesur yolculuk” olan Germen kökenli Ferdinand ismiyle eşdeğerdir.
3. Gonzalez- Gonzalo’nun oğlu. Kökenleri gunþo (guntho) (savaş veya savaş) ve alf (elf) kelimelerini birleştiren Vizigotik bir isme dayanır; Latinceleştirilmiş şekli Gundisalv idi. İspanyol dili geliştikçe, isim Gonzálo’ya ve soyadı türevi González’e dönüşmüştür. Bazıları, aile armasındaki kan tarlası içindeki kaleden ve İspanya ulusunun Vizigotik kültürel kökenlerinden de anlaşılacağı üzere, ismin “savaş alanı” anlamına geldiğine inanmaktadır. González aynı zamanda “Gonzalo’nun oğlu”, “asil savaşçı”, “asker” veya “kale muhafızı” anlamlarına da gelmektedir.
4. Rodriguez- Rodrigo’nun oğlu. Rodrigo, Cermen ismi Roderick’ten türetilmiş İspanyolca, Portekizce ve İtalyanca bir isimdir. Roderick, Rodrick veya Roderic (Proto-Germence *Hrōþirīks, *hrōþiz “ün, şan” + *ríks “kral, hükümdar”) 8. yüzyıldan itibaren kaydedilmiş bir Germen adıdır.
5. Lopez- Lopo’nun oğlu. Lopez kelimesi ise Latince kurt anlamına gelen lupus kelimesinden türetilmiştir.
6. Martinez- Martin’in oğlu. Martínez, kökeni Roma’nın bereket ve savaş tanrısı Mars’ın adı olan Latince Martinus’tan türetilen “Martin” kişisel isminden gelmektedir. Martin ismi, Roma Galya’sında (şimdiki Fransa) faaliyet gösteren ünlü bir 4. yüzyıl azizi olan Tours’lu Martin tarafından taşındıktan sonra Hıristiyan Avrupa’da popüler hale gelmiştir.
7. Sanchez- Sancho’nun oğlu. Sancho ismi Bask kökenli bir İber ismidir (Santxo, Santzo, Santso, Antzo, Sans). Sancho, Latince Sanctius isminden gelmektedir. Dişil formu Sancha’dır ve yaygın patronimi Sánchez’dir.
8. Perez- Pedro’nun oğlu. Pedro eril bir isimdir. Pedro, Peter’in İspanyolca, Portekizce ve Galiçyaca adıdır. Pedro ismi Latince “petra” kelimesinden Yunanca “taş, kaya” anlamına gelen “η πέτρα” kelimesinden türetilmiştir. Petrus adının kendisi de “taş” anlamına gelen Aramice Kephas ya da Cephas’ın çevirisidir.
9. Martin- Kökeni Roma’nın bereket ve savaş tanrısı Mars’ın adı olan Latince Martinus’tan türetilen “Martin” kişisel isminden gelmektedir. Martin ismi, Roma Galya’sında (şimdiki Fransa) faaliyet gösteren ünlü bir 4. yüzyıl azizi olan Tours’lu Martin tarafından taşındıktan sonra Hıristiyan Avrupa’da popüler hale gelmiştir.
10. Gomez- Gome’nin oğlu. Gómez (sıklıkla Gomez olarak İngilizceleştirilir), “Gome’un oğlu” anlamına gelen yaygın bir İspanyol soyadıdır. Portekizce ve Eski Galiçyaca versiyonu Gomes, Katalanca formu ise Gomis’tir. Gome soyadı Vizigotça guma, “adam” kelimesinden türetilmiştir ve Latince homo, “adam” ile ilişkili aynı anlama gelen birden fazla Germen soydaşı (Eski İngilizce guma, Orta İngilizce gome)/gomo Yüksek Eski Almanca gomo, Orta Yüksek Almanca gome) vardır.
Portekiz
Her kişinin genellikle iki aile adı vardır: yasada herhangi bir sıra belirtilmese de, ilki genellikle annenin aile adı, sonuncusu ise genellikle babanın aile adıdır. Portekiz’de bir kişinin tam adı yasal olarak en az iki isimden (bir verilen isim ve ebeveynlerden birinin soyadı) ve en fazla altı isimden (iki ilk isim ve dört soyadı – ebeveynlerinin ve büyükanne ve büyükbabalarının soyadlarının toplamından istenen herhangi bir sırada en fazla dört soyadına sahip olabilir) oluşur. Bu sayı dışında herhangi bir soyadının veya altıdan fazla soyadının kullanılması yasal olarak mümkündür, ancak bürokrasi ile uğraşmayı gerektirir. Ebeveynler veya kişinin kendisi, bu soyadını taşımak için sahip oldukları iddiaları açıklamalıdır (bir aile lakabı, geçmiş nesillerde kaybolan nadir bir soyadı veya kişinin uygun bulabileceği herhangi bir başka neden).
Çocuklar genellikle sadece ebeveynlerinin son soyadlarını taşırlar (yani, ebeveynlerinin her birinin baba soyadı). Örneğin, Carlos da Silva Gonçalves ve Ana Luísa de Albuquerque Pereira (Gonçalves) (evlendikten sonra kocasının soyadını alması durumunda) Lucas Pereira Gonçalves adında bir çocuğa sahip olacaktır. Bununla birlikte, çocuk ahenk, sosyal önem veya diğer nedenlere bağlı olarak ebeveynlerin soyadlarının başka bir kombinasyonuna sahip olabilir. Örneğin, ilk doğan erkeğe babanın tam adının ardından “Júnior” veya “Filho” (oğul), bir sonraki neslin ilk doğan erkeğine ise büyükbabanın adının ardından “Neto” (torun) verilmesi alışılmadık bir durum değildir. Dolayısıyla Carlos da Silva Gonçalves ilk doğan oğluna Carlos da Silva Gonçalves Júnior adını vermeyi tercih edebilir, o da ilk doğan oğluna Carlos da Silva Gonçalves Neto adını verebilir, bu durumda annenin soyadlarından hiçbiri aktarılmaz.
1. Silva- Silva, Portekiz ve Brezilya gibi Portekizce konuşulan ülkelerde kullanılan bir soyadıdır. Köken: Latince toponimik / tabiat dünyası kelimesi silva, “orman” veya “ormanlık alan” anlamına gelir.
2. Santos- Santos, çeşitli varyasyonları olan Portekizce ve İspanyolca soyadları. Santos’un çevirisi Azizler’dir. Tekil versiyonu Santo da olabilir. Köken: Hristiyan, Latince sanctus’tan. Portekiz ve Galiçya’da dos Santos (‘Azizlerin’) varyasyonu genellikle Azizler Günü civarında doğan veya vaftiz edilen bir bebeğe verilirdi.
3. Ferreira- Ferreira, Portekiz ve Galiçya’da “demir madeni” (Portekiz’de birçok yerin adı) anlamına gelen ve aynı zamanda “demirci” (‘ferreiro’) kelimesinin dişili olan toponimik bir soyadıdır. Ferreiro varyantı daha az yaygındır. Köken: Latince <ferraria <*ferrus.
4. Pereira- Pereira, Portekiz ve Galiçya dillerinde, çoğunlukla Portekiz, Galiçya ve Brezilya’da iyi bilinen ve oldukça yaygın olan bir soyadıdır. Bu soyadının benimsenmesi Portekiz kökenli Sefarad Yahudileri arasında da yaygınlaşmış ve tarihsel olarak Sefarad Yahudi diasporasına yayılmıştır. Köken: toponimik/doğa dünyası, Latince pirum’dan. Günümüzde Güney Amerika ve Avrupa’da en yaygın soyadlarından biridir. Orta Çağ’da soylu bir Hıristiyan toponimi olarak başlamış, Portekiz’deki Pereira feodal mülkünden alınmıştır ve Portekizce’de ‘armut ağacı’ anlamına gelmektedir.
5. Oliveira- Oliveira, Brezilya ve Portekiz gibi Portekizce konuşulan ülkelerde ve daha az ölçüde eski Portekiz kolonilerinde kullanılan bir soyadıdır. Portekizce’de ‘de Oliveira’, ‘Zeytin Ağacının’ ve/veya ‘Zeytin Ağacından’ anlamına gelir.
‘de Oliveira’ aynı zamanda bir Sefarad soyadıdır ve Portekiz Engizisyonu’nun başlamasından önce Yahudilerin kovuşturmadan kaçınmak ve işkence altında yeni Katolik olmak için kullandıkları bir yol olarak kullanılmıştır. Bu insanlar hedef alındığından ve Portekiz Brezilya’yı yeni keşfettiğinden (1500), bu insanların çoğu Brezilya’ya ve Portekiz’in diğer kolonilerine sığınmışlardır. Diğer dillerdeki benzer isimler arasında İtalyanca Olivetti ve Oliveto sayılabilir.
6. Costa- Costa, bazen Costas, da Costa, Da Costa veya Dalla Costa, bir İtalyan, İspanyol, Portekiz, Fransız ve Yunan soyadıdır. Soyadı kolonileşme yoluyla tüm dünyaya yayılmıştır. Aynı zamanda Roma Katolik ve diğer Hıristiyan din değiştirmeleri nedeniyle Yahudiler ve diğer dini gruplar tarafından seçilen bir soyadıdır.
İtalya, Portekiz, Galiçya ve Katalonya’da Latince costa, “kaburga” kelimesinden türetilmiştir ve Roman dillerinde yamaç, kıyı anlamına gelmektedir.
7. Rodrigues- Rodrigo’nun oğlu. Rodrigo, Cermen ismi Roderick’ten türetilmiş İspanyolca, Portekizce ve İtalyanca bir isimdir. Roderick, Rodrick veya Roderic (Proto-Germence *Hrōþirīks, *hrōþiz “ün, şan” + *ríks “kral, hükümdar”) 8. yüzyıldan itibaren kaydedilmiş bir Germen adıdır.
8. Martins- Martin’in oğlu. Kökeni Roma’nın bereket ve savaş tanrısı Mars’ın adı olan Latince Martinus’tan türetilen “Martin” kişisel isminden gelmektedir. Martin ismi, Roma Galya’sında (şimdiki Fransa) faaliyet gösteren ünlü bir 4. yüzyıl azizi olan Tours’lu Martin tarafından taşındıktan sonra Hıristiyan Avrupa’da popüler hale gelmiştir.
9. Jesus- İsa (Açıklama gerektiği kanaatinde değilim)
10. Sousa- Bu isim Portekiz’in kuzeyindeki Sousa Nehri’nden gelmektedir. Bazen yazım arkaik Souza veya de Souza şeklindedir, bu da zaman zaman Dsouza veya D’Souza olarak değiştirilmiştir. Bu soyadının İspanyolca karşılığı Sosa’dır ve Portekizliler tarafından Galiçya’ya (İspanya) getirilmiştir.
Fransa
Fransa’da soyadları geleneği ülkemizdeki ile aynıdır. Bir, iki ya da çok nadir zamanlarda üç isim ve bir soyadından oluşmaktadır.
1. Martin- Martin’in oğlu. Kökeni Roma’nın bereket ve savaş tanrısı Mars’ın adı olan Latince Martinus’tan türetilen “Martin” kişisel isminden gelmektedir. Martin ismi, Roma Galya’sında (şimdiki Fransa) faaliyet gösteren ünlü bir 4. yüzyıl azizi olan Tours’lu Martin tarafından taşındıktan sonra Hıristiyan Avrupa’da popüler hale gelmiştir.
2. Bernard- Bernard’ın oğlu. Bernard (Bernhard) Fransızca ve Batı Cermen kökenli bir erkek adıdır. Aynı zamanda bir soyadıdır. Bu isim en azından 9. yüzyıldan itibaren görülmektedir. Batı Germence Bernhard, bern “ayı” ve hard “cesur, dayanıklı” sözcüklerinden oluşur. Eski İngilizcede Beornheard olan bu isim, Norman Fethi’nden sonra İngiltere’ye getirilen Fransızca Bernard biçimiyle değiştirilmiştir. Bernhard ismi özellikle Eski Frizce konuşanlar arasında popülerdi. Daha geniş kullanımı ise Clairvauxlu Aziz Bernhard (1174’te kanonize edilmiştir) sayesinde yaygınlaşmıştır.
3. Dubois- Dubois; DuBois veya Du Bois olarak da yazılır, Fransızca korudan/ormandan anlamına gelen bir soyadıdır.
4. Thomas- Thomas’ın oğlu. Thomas, İngilizce, Galce, İrlandaca, İskoçça, Fransızca, Almanca, Hollandaca ve Danca kökenli yaygın bir soyadıdır.
Aramice תאומא t’om’a, yani ‘ikiz’ anlamına gelen İncil kökenli bir ortaçağ kişi adından türemiştir. Mesih’in öğrencilerinden biri olan ve Mesih’in dirilişi hakkındaki şüpheciliğiyle tanınan (Yuhanna 20:24-29) kişi tarafından kullanılmıştır. İngilizce’deki th- yazılışı, Yunanca Yeni Ahit’te ismin baş harfinin teta olmasından kaynaklanmaktadır. İngilizcede diş sürtünmesinden ziyade t olarak telaffuz edilmesi, erken bir tarihten itibaren Fransız etkisinin sonucudur.
5. Robert- Robert’in oğlu. Robert adı Proto-Germence *Hrōþi- “şöhret” ve *berhta- “parlak” (Hrōþiberhtaz) sözcüklerinden türetilmiş eski bir Germen adıdır. Soyadı olarak da kullanılmaktadır. İsmin yaygın olarak kullanılan bir diğer biçimi de Rupert’tir.
Kıta Avrupası’nda yaygın olarak kullanılmaya başlandıktan sonra, isim İngiltere’ye Eski Fransızca Robert biçimiyle girmiştir, burada Norman Fethi’nden önce Eski İngilizce bir benzer biçim (Hrēodbēorht, Hrodberht, Hrēodbēorð, Hrœdbœrð, Hrœdberð, Hrōðberχtŕ) mevcuttu. Dişil versiyonu Roberta’dır. İtalyanca, Portekizce ve İspanyolca biçimi Roberto’dur.
6. Richard- Richard’ın oğlu. Richard bir erkek adıdır. Eski Fransızca aracılığıyla Eski Frenkçe’den gelir ve Proto-Germence *rīk- ‘hükümdar, lider, kral’ ve *hardu- ‘güçlü, cesur, dayanıklı’ sözcüklerinin birleşiminden oluşur ve bu nedenle ‘yönetimi güçlü’ anlamına gelir.
7. Petit- Küçük, kısa anlamında bir kelime.
8. Durand- Güçlü, dayanıklı anlamına gelmektedir. Kelime Proto-Hint-Avrupa *derw-, Latince -one(-onem|m), Proto-Hint-Avrupa *dewǝ- ve daha sonra Latince duro ( sert kılıyorum. Dayanıyorum veya katlanıyorum) kelimelerinden gelmektedir. Günümüzde durer fiili Fransızca’da halen kullanılmaktadır.
9. Leroy- Kral karakterli. Fransa’da bu soyadı, daha sonra Normandiya’ya göç eden İskandinav Vikinglerin torunları olan Normanlardan gelmektedir. Kökeni “kral” ya da “kral” anlamına gelen roy, le roy’dan gelmektedir. Kaydedilen diğer varyasyonlar: Roi, Le Roi ve De Roy, ” Kralın” anlamına gelmektedir.
10. Moreau- Morolar gibi, esmer tenli. “Moor” kelimesinin etimolojisi belirsizdir, ancak “Batılılar” anlamına gelen Fenike terimi Mahurin’e kadar izi sürülebilir. Antik Yunanlılar Mahurin’den Mauro’yu, Latince ise Mauri’yi türetmiştir. “Moor” kelimesi muhtemelen Fenike kökenlidir. Bazı kaynaklar kelimeye İbranice bir köken atfetmektedir.
Klasik dönemde Romalılar, modern kuzey Fas, batı Cezayir ve İspanyol şehirleri Ceuta ve Melilla’yı kapsayan bir devlet olan Mauretania’nın bazı kısımlarıyla etkileşime girmiş ve daha sonra fethetmişlerdir. Bölgenin Berberi kabileleri Klasiklerde Mauri olarak kaydedilmiş, daha sonra İngilizce’de ve diğer Avrupa dillerinde ilgili varyasyonlarda “Moors” olarak çevrilmiştir. Mauri (Μαῦροι), 1. yüzyılın başlarında Strabon tarafından bölgenin yerli adı olarak kaydedilmiştir. Bu isim Latinceye de geçmiştir, oysa kabilenin Yunanca adı Maurusii (Eski Yunanca: Μαυρούσιοι) idi.
İtalya
İtalya’da da soyadları geleneği ülkemizdeki ile aynıdır. Bir, iki ya da çok nadir zamanlarda üç isim ve bir soyadından oluşmaktadır.
1. Rossi- Rossi bir İtalyan soyadıdır. Diaspora nedeniyle Arjantin, Brezilya, Kanada, Fransa, İsviçre, Amerika Birleşik Devletleri ve Uruguay gibi diğer ülkelerde de çok yaygındır. Rossi, Rosso’nun çoğuludur (İtalyanca’da “kızıl (saçlı)” anlamına gelir).
2. Russo- Russo yaygın bir Güney İtalya ve Sicilya soyadıdır. Rossi’nin Güney’deki karşılığıdır ve kızıl saç veya sakalı belirten bir lakaptan gelir, russo, russë ve russu’dan, Geç Latince russus veya rubius, Klasik Latince rubeus, “kırmızı”.
3. Ferrari- Ferrari, demirci anlamına gelen Ferraro sözcüğünün çoğul hali olan bir İtalyan meslek soyadıdır.
4. Esposito- Etimolojik olarak bu soyadının Latince expositus (İtalyanca esposto, Eski İtalyanca veya lehçe esposito) kelimesinden türediği düşünülmektedir; bu kelime Latince exponere (“dışarıya yerleştirmek”, “açığa çıkarmak”) fiilinin geçmiş zaman ortacıdır ve kelimenin tam anlamıyla “dışarıya yerleştirilmiş”, “açığa çıkarılmış” anlamına gelmektedir.
İtalyan geleneğine göre bu soyadı, terk edilmiş ya da evlat edinilmek üzere bir yetimhaneye (İtalyanca’da bir Ospizio degli esposti, kelimenin tam anlamıyla “açıkta kalanların evi ya da bakımevi”) teslim edilmiş kimsesiz çocuklara verilirdi. Onlara espositi denmesinin nedeni, halka açık bir yerde terk edilip ” açıkta bırakılmaları” idi.
5. Bianchi- Bianchi, bianco’nun (İtalyanca’da “beyaz”) çoğulu. Aynı zamanda beyaz saçlı veya soluk tenli anlamına da gelmektedir.
6. Romano- Romalı anlamına gelen soyadıdır.
7. Colombo- Colombo, kelime anlamı “güvercin” olan bir İtalyan soyadıdır. Erkek ön adı olan Columbus’tan türemiştir ve kendisi de Latince Columbus’tan türemiş olup ‘saf, masum, uysal’ anlamına gelmektedir. Bu nedenle soyadı, yetimhanelere terk edilen bebeklere, masum ve suçsuz oldukları için verilirdi.
8. Bruno- Bruno, Eski Cermen kökenli bir ad ve soyadıdır. Latin dillerinde, Brunus’tan gelir, brun- kökünden oluşan bir Cermen isminin Latinceleştirilmiş bir şekli, parlatılmış (cilalanmış, parlak) ve aynı zamanda braun (Almanca) ve brown (İngilizce) kelimelerinde de bulunan moreno anlamına gelebilir.
Ayrıca 8. yüzyıldan beri belgelendiği İtalya’da da çok yaygındır ve yayılmasının başlıca nedeni Köln şehrinde doğmuş bir keşiş olan Kölnlü Bruno (1030-1101) gibi birkaç azizdir.
9. Ricci- Ricci, kıvırcık anlamına gelen “riccio” sıfatından türetilmiş bir İtalyan soyadıdır.
10. Greco- Greco yaygın bir İtalyan soyadıdır ve kelimenin tam anlamıyla ” Grek ” anlamına gelir. Tarihsel olarak, popülaritesi İtalya ve Yunanistan arasındaki yoğun ilişkilerden kaynaklanmaktadır.
The Lectures 