Takımyıldızı aileleri, gökyüzünün aynı bölgesinde yer alan, aynı efsane veya temayla ilişkilendirilen ya da tarihin aynı noktasında yaratılan takımyıldızı gruplarıdır. Kuzey takımyıldızlarının çoğu mitlerle ilişkilidir ve ilk olarak Batlamyus tarafından MS 2. yüzyılda Almagest’inde listelenmiştir. Öte yandan, Yunanlılar için görünmez olan uzak güney takımyıldızları, kaşiflerin güneye seyahat etmeye ve güney gökyüzünün haritasını çıkarmaya başladığı 16. ve 18. yüzyıllar arasında tanıtılmıştır.
Bugün bildiğimiz haliyle takımyıldız aileleri, 1950’li ve 1960’lı yıllarda Harvard Gözlemevi’nin yöneticiliğini yapan teorik astronom ve astrofizikçi Donald H. Menzel tarafından tanımlanmıştır. Çok satan A Field Guide to the Stars and Planets (1975) adlı kitabında Menzel, geleneksel ve tarihi yıldız takımyıldızları gruplarını kullanmış ve yıldız gözlemcilerinin bunların nerede bulunduğunu hatırlamalarını kolaylaştırmak için bunları sekiz aile halinde düzenlemiştir.
Menzel’in takımyıldızı aileleri şunlardır: Büyük Ayı Ailesi, Zodyak Ailesi, Perseus Ailesi, Herkül Ailesi, Orion Ailesi, Göksel Sular Ailesi, Bayer Ailesi ve Lacaille Ailesi.
Büyük Ayı Ailesi
Büyük Ayı Ailesi, Büyük Ayı ve kuzey gök kutbu civarında yer alan 10 takımyıldızdan oluşur. Grupta Büyük ve Küçük Ayı dışında Draco, Boötes, Camelopardalis, Canes Venatici, Coma Berenices, Corona Borealis, Lynx ve Leo Minor yer alır. Tüm bu takımyıldızlar kuzey göksel yarımkürede yer alır.
Büyük Ayı, Küçük Ayı ve Draco kuzey gözlemcileri için dairesel kutupludur, yani hiçbir zaman ufkun altında batmazlar ve yıl boyunca görülebilirler. Kuzey gök kutbunun etrafında döndüklerinden, güney yarımküredeki gözlemciler için çoğunlukla görünmezdirler.
Zodyak Ailesi
Zodyak Ailesi 12 zodyak takımyıldızından oluşur: Pisces, Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libra, Scorpius, Sagittarius, Capricornus ve Aquarius. Bunlar, Güneş’in bir yıl boyunca izlediği yol olan ekliptik boyunca uzanan takımyıldızlardır. Ekliptik üzerinde yer alan bir takımyıldızı daha vardır – Ophiuchus – ancak geleneksel olarak zodyak dairesinin bir parçası olarak görülmez ve Herkül Ailesi’ne aittir.
Perseus Ailesi
Perseus Ailesi, Perseus efsanesiyle ilişkili takımyıldızları – Perseus, Andromeda, Cassiopeia, Cepheus, Cetus ve Pegasus – ve civarda bulunan birkaç takımyıldızı içerir: Auriga, Lacerta ve Triangulum. Son üçü Menzel tarafından gökyüzündeki konumları nedeniyle geleneksel gruba eklenmiştir. Cetus hariç tüm bu takımyıldızlar kuzey gökyüzünde yer alır.
Perseus constellation map by IAU and Sky&Telescope magazine
Herakles Ailesi
Herakles Ailesi temel olarak yakınlığa dayanır. Çoğunlukla batı gökyüzünde bulunan 19 takımyıldızdan oluşan sekiz grubun en büyüğüdür. Bu gruba ait takımyıldızlar Herakles, Aquila, Lyra, Sagitta, Cygnus, Vulpecula, Sextans, Hydra, Corvus, Krater, Serpens, Ophiuchus, Centaurus, Scutum, Ara, Corona Australis, Lupus, Triangulum Australe ve Crux’tur. Gökyüzünde 60°N enleminden 70°S enlemine kadar uzanan geniş bir alanı kaplarlar.
Hercules constellation map by IAU and Sky&Telescope magazine
Orion Ailesi
Sekiz grubun en küçüğü olan Orion Ailesi, Avcı Orion efsanesiyle ilişkilendirilen beş takımyıldızından oluşur: Orion, Canis Major, Canis Minor, Lepus ve Monoceros. Orion ve tavşanı kovalayan iki köpeğini temsil eden grup, gökyüzünün Herkül Ailesi’nin karşı tarafında bulunur. Tekboynuz Monoceros’un efsaneyle bir ilgisi yoktur, ancak Menzel onu da diğer dört takımyıldızın arasında yer aldığı için bu gruba eklemiştir.
Orion constellation map by IAU and Sky&Telescope magazine
Göksel Sular Ailesi
Göksel Sular Ailesi su ile ilişkili dokuz takımyıldızı içerir: Delphinus, Equuleus, Eridanus, Piscis Austrinus, Columba, Pyxis, Carina, Puppis ve Vela. Son üç takımyıldızı, Yason ve Argonotların gemisini temsil eden bir Yunan takımyıldızı olan Argo Navis’i oluşturmak için kullanılır.
Bu gruplandırma, Sagittarius ve Orion takımyıldızları arasındaki gökyüzü bölgesini su tanrısı Ea ve Dipsiz Sular ile ilişkilendiren Mezopotamya geleneğine dayanmaktadır. Zodyak takımyıldızları Su Taşıyıcısı Aquarius ve Deniz Keçisi Capricornus bu bölgede yer alır ve suyla ilişkilendirilir, ancak zaten Zodyak Ailesi’ne ait oldukları için Menzel onları bu gruba atamamıştır.
Bayer Ailesi
Bayer Ailesi, Hollandalı-Flaman astronom Petrus Plancius tarafından 16. yüzyılın sonlarında Hollandalı kaşifler Pieter Dirkszoon Keyser ve Frederick de Houtman’ın gözlemlerine dayanarak oluşturulan takımyıldızlardan oluşur. Bu takımyıldızlar ilk olarak 1603 yılında Johann Bayer’in Uranometria adlı gök atlasında tasvir edilmiştir. Güney gök kutbunun yakınında yer alırlar ve kaşiflerin yolculuklarında karşılaşacakları egzotik hayvanları temsil ederler.
Bu gruptaki takımyıldızlar Apus, Hydrus, Dorado, Volans, Pavo, Grus, Phoenix, Indus, Tucana, Musca ve Chamaeleon’dur. Bayer Musca’yı “Apis” (Arı) olarak adlandırmış, ancak bu isim daha sonra Musca (Sinek) olarak değiştirilmiştir. Anka kuşu, tukan, tavus kuşu ve turnayı temsil eden Phoenix, Tucana, Pavo ve Grus takımyıldızları topluca Güney Kuşları olarak bilinir.
Bayer’in atlasında orijinal olarak tanıtılan ve bu aileye ait olmayan tek takımyıldız, Menzel’in Herkül Ailesi’ne yerleştirdiği Triangulum Australe’dir.
Lacaille Ailesi
Benzer şekilde Lacaille Ailesi, Fransız astronom Nicolas-Louis de Lacaille tarafından 18. yüzyılda oluşturulan neredeyse tüm takımyıldızları içerir: Norma, Circinus, Telescopium, Fornax, Sculptor, Microscopium, Horologium, Reticulum, Caelum, Mensa, Octans, Pictor ve Antlia. Bunlar çoğunlukla güney gökyüzünde yer alan ve çeşitli bilimsel aletleri temsil eden soluk ve küçük takımyıldızlardır. Mensa, Lacaille’in gözlemlerini yaptığı Güney Afrika’daki Masa Dağı’nı (Mons Mensae) temsil eder.
Denizcilerin pusulasını temsil eden Pyxis takımyıldızı da Lacaille tarafından yaratılmış, ancak Menzel onu Göksel Sular grubuna atamıştır. Pusula, Argo Navis takımyıldızının bir parçası olmamasına rağmen onunla ilişkilendirilir. Geminin pusulasını temsil eder.
Yazıda temel kaynak olarak kullanılan yazıya ulaşmak için tıklayınız.
The Lectures 