Bir malın talebinin kendi fiyatındaki değişme karşısında gösterdiği duyarlılığa talebin fiyat esnekliği denir.
Bir malın fiyatı 6 TL. iken talep 8 birim olarak gerçekleşmektedir; fiyat 9 TL.’ye çıktığında talep 6 birime düşüyor ise, esneklik kaçtır?
p1 = 6 p2 = 9 q1 = 8 q2 = 6
(6-8)/ (9-6) * (6/8) = -2/3 * 3/4 = -1/2
Bir malın fiyatı 20 TL’den 35 TL’ye çıktığında, talep 100 birimden 70 birime düşmektedir. Nokta ve yay elastikiyetlerini hesaplayınız.
p1 =20 P2 = 35 q1 = 100 q2 = 70
Esnekliğin sayısal değeri sıfır ile sonsuz arasında değişir. Talep esnekliği negatif olmakla birlikte, karşılaştırmalarda katsayıların mutlak değerleri dikkate alınır.
İki nokta arasında esnek talep varsa fiyat arttıkça toplam hasılat azalır. İki nokta arasında az esnek talep varsa fiyat arttıkça toplam hasılat artar. Fiyat değişmelerinin talebi etkileme derecesi hesaplanırken diğer şartların (diğer mal fiyatlarının, tüketicinin gelirinin, zevklerin) aynı kaldığı varsayımı (ceteris paribus) unutulmamalıdır.
Talep Esnekliğini Etkileyen Faktörler
Bir mal ne kadar gerekliyse, esneklik o kadar düşük olur, çünkü insanlar fiyatı ne olursa olsun satın almaya çalışacaklardır, örneğin ihtiyacı olanlar için insülin durumu gibi.
Mevcut ikameler ne kadar fazla ve yakınsa, esnekliğin o kadar yüksek olması muhtemeldir, çünkü insanlar küçük bir fiyat değişikliği bile olsa bir maldan diğerine kolayca geçebilirler, güçlü bir ikame etkisi söz konusudur. Yakın ikame yoksa, ikame etkisi küçük olacak ve talep esnek olmayacaktır.
Ürünün fiyatının temsil ettiği tüketici gelirinin yüzdesi ne kadar yüksek olursa, esneklik o kadar yüksek olma eğilimindedir, çünkü insanlar malı maliyetinden dolayı satın alırken daha fazla dikkat edeceklerdir. Mallar bütçenin sadece ihmal edilebilir bir kısmını temsil ettiğinde, gelir etkisi önemsiz olacak ve talep esnek olmayacaktır.
Çoğu mal için, fiyat değişikliği ne kadar uzun sürerse, esnekliğin o kadar yüksek olması muhtemeldir, çünkü daha fazla tüketici ikame aramak için zaman ve eğilime sahip olduğunu fark eder. Örneğin, akaryakıt fiyatları aniden yükseldiğinde, tüketiciler kısa vadede boş depolarını doldurmaya devam edebilirler, ancak fiyatlar birkaç yıl boyunca yüksek kaldığında, daha fazla tüketici araç paylaşımına veya toplu taşımaya geçerek, araçlara yatırım yaparak yakıt taleplerini azaltacaktır. daha fazla yakıt ekonomisi ile veya başka önlemler alarak. Ancak bu, otomobiller gibi dayanıklı tüketim malları için geçerli değildir; sonunda, tüketicilerin mevcut arabalarını değiştirmeleri gerekli hale gelebilir, bu nedenle talebin daha az esnek olması beklenebilir.
Belirli bir markaya bağlılık fiyat değişikliklerine duyarlılığı geçersiz kılabilir ve daha esnek olmayan taleple sonuçlanabilir.
Doğası gereği daha fazla bağımlılık yapan mallar, esnek olmayan bir bir yapıya sahip olma eğilimindedir (mutlak esneklik değeri < 1). Bunlara sigara, uyuşturucu ve alkol dahildir. Bunun nedeni, tüketicilerin bu tür malları ihtiyaç olarak görmeleri ve dolayısıyla önemli fiyat değişikliklerine rağmen onları satın almak zorunda kalmalarıdır.
Verhelst, B., & Van den Poel, D. (2012). Implicit contracts and price stickiness: evidence from customer-level scanner data (No. 12/776). Ghent University, Faculty of Economics and Business Administration.
İnelastik Talep Örnekleri
Benzin – Benzinin çok az alternatifi var çünkü aracı olan kişilerin benzin alması gerekmektedir. Birçok sürüş için bir zorunluluktur. Tren, yürüyüş ve otobüs gibi zayıf ikameleri var. Ancak, genel olarak, eğer benzin fiyatı yükselirse, talep çok esnek değildir.
Tuz. Tuzun fiyatı artarsa, talep büyük ölçüde değişmeyecektir. Bu gelirin sadece küçük bir kısmıdır ve insanlar nadiren satın alma eğilimindedir. Hiç bir gerçek ikamesi olmayan bir mal olması diğer bir nedendir.
Bir tekel tarafından üretilen mal. Bir tekel tarafından üretilen herhangi bir malın esnek olmayan talep olması muhtemeldir. Örneğin, BeinSports fiyatını arttırırsa, birçok futbol taraftarı ekstra fiyatı ödeyecektir. Bir zorunluluk olmadığı için talep, benzinden daha esnek olabilir.
Musluk suyu. Evlerde, musluk suyu alternatifsiz bir zorunluluktur. Su şirketi su faturalarının maliyetini arttırırsa, insanlar bu hizmeti almaya devam ederdi. Bu nedenle musluk suyu hükümet tarafından düzenlenmektedir.
Apple iPhone’lar, iPad’ler. Apple markası o kadar güçlüdür ki, birçok tüketici Apple ürünleri için fiyat artışını karşılayacaktır. Apple iPhone için fiyat artırdığında, çoğu satın almaya devam edecektir. Xiaomi gibi daha az müşteri sadakati olduğu bilinen bir marka olsaydı, talebin fiyat esnekliği olması beklenebilirdi.
Esnek Talep Örnekleri
Knorr çorba. Piyasada Knorr çorbasına birçok alternatif vardır. Fiyat artarsa, insanlar daha ucuz çeşitlere geçecektir.
Opet benzin. Benzinin genel olarak elastik olmadığını söylüyoruz. Ancak, belirli bir markaya ait bir benzin istasyonu fiyatı arttırırsa, insanlar diğer benzin istasyonlarından satın alır. Bunun tek istisnası, bir benzin istasyonunun yerel bir tekele sahip olmasıdır – örn. otoyoldaki servis istasyonunda, mecbur bir tüketici grubu vardır. Ancak, birçok alternatifin olduğu bir şehir merkezinde, insanların esnek bir talebi olacaktır.
Daily Express Gazetesi. Gazetenin fiyatı artarsa, insanların seçeceği benzer gazeteler vardır. Örneğin, Daily Post veya Daily Mirror. Eğer Economist veya Financial Times gazetesi gibi bir gazete olsaydı, ikame ürün olanağı daha az olduğu için talep daha inelastik olurdu.
Kit Kat çikolata barı. Kit Kat fiyatı artarsa, insanlar alternatif çikolata türlerine geçecektir.
Çapraz Esneklik
Bir malın talebi, ikame ve tamamlayıcı malların fiyatlarının da etkisi altındadır. Bu etkinin derecesi çapraz esneklik katsayısı ile ölçülür. Bir malın talebinin diğer malların fiyatlarındaki değişmeye karşı gösterdiği tepkiye çapraz esneklik denir.
Talebin çapraz esnekliği, çeşitli pratik sonuçları ve piyasa analizine katkıları nedeniyle ekonomide önemli bir kavramdır. Bunun önemli olmasının bazı temel nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
İkame Edilebilirlik Analizi
Ürün ikame edilebilirliğini belirler. Yüksek pozitif çapraz esnekliğe sahip iki ürün güçlü ikame gösterir. İşletmeler rakiplerini belirlemek ve tüketici davranışlarını tahmin etmek için bu verilere ihtiyaç duyar. Ürün ikame edilebilirliğinin anlaşılması şirketlerin ürünleri fiyatlandırmasına, satmasına ve geliştirmesine yardımcı olur.
Fiyatlandırma Stratejileri
Fiyat değişikliklerinin bağlantılı kalemleri nasıl etkilediğini gösterir. Çapraz esneklik büyükse, bir üründeki fiyat ayarlaması diğer ürüne olan talebi önemli ölçüde etkiler. Bu veriler şirketlerin fiyat belirlemesine yardımcı olur. Fiyatlandırma eylemlerinin alternatif mal talebini nasıl etkilediğini inceleyebilir ve rekabetçi kalmak için fiyatlarını değiştirebilirler.
Pazar Segmentasyonu
Bu, pazarları müşteri tercihlerine ve davranışlarına göre bölümlere ayırır. İşletmeler, ürünler arasındaki çapraz esnekliği inceleyerek farklı ikame veya tamamlayıcılık modellerine sahip tüketici gruplarını belirleyebilir. Bu içgörü, odaklanmış pazarlama, ürün konumlandırma ve müşteri segmentine özel ürünlere rehberlik edebilir.
Talep Tahmini
İlgili malların fiyat değişikliklerine dayalı olarak talebi tahmin eder. İşletmeler, çapraz esnekliği dikkate alarak ikame veya tamamlayıcı mal fiyat değişikliğinin satış etkisini değerlendirebilir. Talep tahmini, kuruluşların üretim, envanter ve kaynak tahsisini uyarlamasına yardımcı olur.
Politika ve Düzenleme
Politika yapıcıları ve düzenleyicileri etkiler. Vergilendirme, sübvansiyonlar ve kısıtlamalar, ürünlerin çapraz esnekliği konusunda bilgilendirilebilir. İki mal eşdeğerse ve biri daha fazla vergilendirilirse, vergilendirilmemiş ikame ürüne olan talep artabilir. Bu bilgi, politika yapıcıların bu tür önlemleri değerlendirmelerine yardımcı olabilir.
Talebin Gelir Esnekliği
Normal olarak talebin gelir elastikiyeti pozitiftir; çünkü gelir arttıkça, tüketicinin mal talebi de artar. Ancak inferior malların talebinin elastikiyeti negatiftir; çünkü gelir artınca tüketici inferior mal talebini azaltır, kaliteli mallar ikame eder.
Zorunlu malların gelir elastikiyeti düşüktür (ey< 1). Tüketici gelir seviyesi ne olursa olsun bu gibi malları belirli bir miktarda almak ister. Ancak lüks malların gelir elastikiyeti büyüktür (ey>1). Tüketicinin geliri arttıkça, bu mallara olan talep daha büyük oranda artar.
Arz Esnekliği
Bir malın piyasaya arz edilen miktarlarının fiyat değişmesine karşı gösterdiği hassasiyet derecesine arz esnekliği denir.
Arz aşağıdaki nedenlerle inelastik olabilir .
Tam kapasiteye yakın çalışan firmalar.
Firmaların stok seviyeleri düşük olduğundan, satılacak fazla mal bulunmamaktadır. Kısa vadede, sermaye kısa vadede, örneğin; firmaların daha büyük bir fabrika kurmak için zamanları yok.
Üretim faktörlerini kullanmak zorsa, örn. yüksek vasıflı işgücü gerekirse
Tarımsal ürünlerde arz kısa vadede esnek değildir, çünkü yeni mahsullerin yetiştirilmesi en az altı ay sürmektedir. Eylül ayında, fiyat yükselirse çiftçi birden fazla patates üretemez.
Esnek olmayan ürünlere örnekler
Nükleer reaktörler – Yeni bir reaktör inşa etmek oldukça zaman ve uzmanlık gerektirir. Yüksek talep varsa, az sayıda firma hızlı bir şekilde üretimi artırabilir
Üzümler – Hasat yılda bir kez olur, bu nedenle kısa vadede arz çok esnek olmaz.
Arz aşağıdaki nedenlerle esnek olabilir:
Fabrikada boş kapasite varsa.
Mevcut stoklar varsa.
Uzun vadede, arz daha elastik olacaktır çünkü sermaye değişebilir.
Bir ürünün internetten satılması durumunda, uluslararası rekabetin kapsamı artar ve arz seçenekleri artar.
Stres Çarkları- Bu malların yapımı oldukça kolaydır, sadece plastik temel hammaddeleri gerektirir. Birçok imalat firması arzı artırmak için üretimi kolayca adapte edebilir.
Taksi hizmetleri- İnsanların taksi şoförü olarak çalışması nispeten kolaydır. İnsanlar yarı zamanlı çalışabilir ve sadece bir ehliyete ihtiyaç duyarlar. Uber gibi mobil uygulamalarla, tüketicilere daha geniş bir seçenek yelpazesine sığdırmak da kolaylaştı. Eğer fiyat artarsa, Uber daha yüksek ücretler önerebilir ve daha fazla insanı işe gitmeye teşvik edebilir. Çok popüler günlerde hala bazı arz kısıtlamaları vardır. Ancak, tüm dünyada çoğunlukla, arz oldukça esnektir. Ülkemizde esnek değildir.
The Lectures 